مستندسازی و تحلیل منظر و سیمای شهر تاریخی بیرجند
در سال 1387، مطالعه بر روی سردرهای تاریخی بیرجند، تحت سرپرستی مرحوم سعید سلطانی و توسط دانشجویان ایشان آغاز گردد. در مطالعات اولیه سردرها، اطلاعات فنی کاملی از سردرها به دست نیامده بود. لیکن در سالهای بعد همراه با پیشرفت پروژه تصمیم بر این شد که کلیه عناصر اثرگذار در منظر شهری بیرجند، مستندسازی و ارایه گردد.
در ماههای پایانی سال 1391، طی چندین روز کاری بسیار فشرده، کلیه نماهای ارزشمند شهری نه تنها در محدوده شهر تاریخی بلکه در کلیه محلات پیرامون محدوده تاریخی- که طی دوران پهلوی اول و دوم شکل گرفته بودند- به روش فتوگرامتری برداشت گردید.
در این پروژه علاوه بر برداشت کلیه نماها و تأثیرگذار در سیمای شهری، تصاویری هم از چشم اندازهای خاص شهری در بسیاری از معابر تهیه گردید که می تواند در مطالعات آتی برای ویژگی های خاص سیمای شهری مورد استفاده قرار گیرد. بنا بر این عملاً اطلاعات تصویری در چند مقیاس از بافت تاریخی بیرجند تهیه گردید:
1- سیما و منظر (شامل لبه ها، مناظر عمومی و چشم اندازهای خاص در برخی از معابر).
2- نماهای شهری و عناصر خاص معماری (به ویژه سردر).
3- اجزای معماری (شامل تزیینات آجرکاری، بازشوها و ...).
1-8-2- وسعت برداشتهای میدانی
در این برداشت ها، مجموعاً 5825 تصویر از بافت تاریخی برداشته شد که 1927 سوژه را پشتیبانی می کرد. از مجموع این تصاویر، 4018 تصویر مربوط به برداشت های فتوگرامتری بوده است که مجموعاً شامل مونوگرافی 814 سوژه است. در این مونوگرافی کلیه اجزای تشکیل دهنده نما، از قبیل رخبام ها، کتیبه های آجرکاری، درهای چوبی و کلیه اجزای دیگری که در زیبایی و ترکیب سردر اثرگذار بوده اند، مورد برداشت دقیق فتوگرامتری قرار گرفته اند. حدود 1807 تصویر دیگر نیز، شامل 1113 سوژه پرسپکتیوی از خصوصیات منظری موجود در محلات تاریخی می باشد. گفتنی است که محل کلیه سوژههای برداشت شده و کلیه تصاویر خاص منظر شهری، در نقشه پایه مشخص است و شناسنامه تصاویر برای بررسی های تطبیقی و مطالعات خاص معماری منظر در آینده کامل می باشد.
1-8-3- اهداف پروژه
هدف از برداشت اطلاعات در این مقیاس ها، نمایش درک منظر شهری مطلوب از بافت تاریخی بیرجند و به تبع آن درگیر کردن کلیه افراد، متخصصین و نهادهایی است که در تولید یک ساختمان سهم دارند.
1. هدف از نمایش منظره عمومی و پرسپکتیوهای خاص بافت تاریخی، ارتقای درک تناسبات میان احجامی است که این منظره را شکل می دهد و هدف اصلی، ایجاد درنگ و تأمل در اعطای مجوز به ساختمان هایی است که می تواند یک منظره آرام یا مهیج را مخدوش یا مضحک جلوه دهد.
2. هدف از برداشت و تیپ بندی عناصر خاص بافت تاریخی مانند سردر، بادگیر، ایوان و ... پرورش چند معمار باذوق و قریحه است که در آینده مسؤول طراحی خانه ها و ساختمان های مردم باشند.
3. هدف از نمایش و تیپبندی جزئیاتی مانند بازشو و فرفورژه درگیر کردن کلیه صنایع کوچک مرتبط با تولید یک ساختمان مانند در و پنجرهسازی است.
این موضوع اخیر در معماری امروز بسیار مغفول واقع شده است. چه بسیار در و پنجره هایی که معماران طراحی می کنند و در مرحله اجرا به کلی نادیده گرفته می شوند.
بدتر از آن اینکه بسیاری از ساختمان ها، در مرحله پلان، مورد توافق طراح و مالک قرار گرفته و کلیه مسایل مرتبط به نما به آینده واگذار شده و نهایتاً مجری ساختمان در مورد آن تصمیم می گیرد. نتیجه این تصمیم گیری نیز کپی کاری از مدل های روز در مقیاس کلیت ساختمان و واگذاری جزئیات به اهالی فن می باشد که آنان نیز اساساً با چیزی به نام طراحی بیگانه اند.
به همین دلیل نه تنها نظرات کارشناسی سازمان میراث فرهنگی در محدوده بافت های تاریخی نادیده گرفته می شود، بلکه ناسازگاری و التقاطی گری در مقیاس طراحی با آینده فروشی در مقیاس مدیریت در کلیت شهر همراه گردیده و امروزه دغدغه هایی جدی در سطوح بالای نظام نسبت به تصویر آینده شهرهای ایران به وجود آورده است.
نگارنده به عنوان تولیدکننده ای فرهنگی، چارهای جز تمرکز بر ارتقای درک عمومی با هدف بالا بردن سطح سلیقه مردم ندارد و امید است که مسؤولین همراه گردیده و حمایت کنند.
شهر بیرجند به دلیل سابقه فرهنگی و بکر ماندن بسیاری از ویژگی های معماری قابل ستایش آن و همچنین به دلیل مردم بسیار فهیم و دوست داشتنی خود، به عنوان میزبان اولین تلاش این مجموعه کوچک در راستای اهداف فوق الذکر انتخاب گردیده است. تا چه قبول افتد و چه در نظر آید.
مخاطب این کتاب همه معماران و نیز کسانی است که می خواهند در بافت های تاریخی، ساختمان جدیدی را بسازند. علاقه مندان تهیه کتاب می توانند به روابط عمومی اداره کل مراجعه و یا با شماره 32341329-056 تماس حاصل نمایند.
